چگونه حمله سایبری را شناسایی و منبع آن را پیدا کنیم؟

حمله سایبری چیست؟

حمله سایبری عملی است هدفمند که با بهره‌گیری از نقاط ضعف نرم‌افزاری یا انسانی طراحی می‌شود تا به یک سامانه، شبکه یا داده‌ها صدمه بزند، آن‌ها را بدزدد، تغییر دهد یا سرویس‌های حیاتی را مختل کند؛ این حملات می‌توانند از طریق کانال‌هایی مانند ایمیل فیشینگ، وب‌سایت‌های مخرب، نقاط آسیب‌پذیر در نرم‌افزارها، دستگاه‌های IoT یا نفوذ داخلی انجام شوند.

برای یک متخصص IT، شناسایی حمله سایبری مستلزم جمع‌آوری و هم‌فازی لاگ‌ها، شناسایی شاخص‌های نفوذ (IOCs)، تحلیل محموله‌های مخرب و بازسازی خط زمانی رخداد برای یافتن «بیمار صفر یا Patient Zero» است تا منبع و مسیر انتشار تهدید مشخص شود. شناسایی حملات سایبری نه‌تنها به تشخیص نوع حمله از بدافزار و باج‌افزار تا تزریق کد و حملات DoS کمک می‌کند، بلکه امکان قرنطینه سریع، تحلیل دقیق و اجرای اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه را نیز فراهم می‌آورد.

معرفی انواع حملات سایبری

• بدافزارها (Malware): شامل ویروس‌ها، کرم‌ها، تروجان‌ها، باج‌افزار و جاسوس‌افزار که می‌توانند سیستم‌ها را آلوده کرده و اطلاعات حساس را جمع‌آوری کنند.
• مهندسی اجتماعی (Social Engineering): فریب کاربران برای دسترسی به اطلاعات یا نصب بدافزار. این روش شامل فیشینگ، اسپوفینگ و حملات تلفنی است.
• حملات MITM (Man-in-the-Middle): حملاتی که در آن مهاجم بین دو نقطه ارتباطی قرار می‌گیرد و داده‌ها را شنود یا دست‌کاری می‌کند.
• حملات محروم‌سازی از سرویس DoS و DDoS: حملاتی که با هدف مسدودکردن منابع سیستم و از دسترس خارج‌کردن خدمات انجام می‌شوند.
• حملات تزریقی (Injection Attacks): شامل SQL Injection ،LDAP Injection و دیگر روش‌ها هستند که برای واردکردن داده‌های مخرب به سیستم‌ها به کار می‌روند.

پیشنهاد خواندنی: باج افزار چیست؟ چگونه از حملات باج افزاری جلوگیری کنیم؟

منابع رایج تهدیدات سایبری

منابع تهدید سایبری معمولاً به‌صورت «کانال» یا «نقاط ورودی» در معماری اطلاعاتی یک سازمان ظاهر می‌شوند؛ این منابع همان مسیرهایی هستند که عاملان مخرب از آن‌ها برای واردشدن، گسترش و اجرای اهدافشان استفاده می‌کنند. شناسایی دقیق این منابع و نظارت مداوم بر آن‌ها شرط لازم برای شناسایی حملات سایبری و یافتن «منبع حمله» است. در ادامه هر منبع به‌صورت مستقل بررسی می‌شود:

ایمیل و سیستم‌های پیام‌رسان

(Mail/Messaging)

• محل در شبکه: لبه سرویس‌های ارتباطی (Mail Gateway, Exchange/SMTP, Cloud Mail)
• نحوه حمله سایبری: ارسال ایمیل‌های مهندسی‌شده (فیشینگ، spear-phishing) یا پیوست/لینک آلوده به کاربران برای القای اجرا یا افشای اطلاعات
• شاخص‌های شناسایی: افزایش نرخ بounces/complaints، هدرهای ایمیل غیرطبیعی (Reply-To/Return-Path)، گزارش‌های کاربران درباره ایمیل‌های مشکوک، دانلود پیوست‌های ناشناخته، افزایش ورودهای مشکوک بعد از ایمیل
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: اعمال SPF/DKIM/DMARC، فیلترینگ محتوایی و sandboxing پیوست‌ها، quarantine خودکار ایمیل‌های مشکوک، آموزش کاربری برای تشخیص فیشینگ، مانیتورینگ لینک‌های خروجی و تحلیل رفتارهای پس از کلیک

پیشنهاد خواندنی: بهترین درگاه ایمیل (email gateway) | معرفی راهکارهای برتر امنیت ایمیل در سال ۲۰۲۵

صفحات وب و مرورگر

(Web / Browser)

• محل در شبکه: لایه کاربر نهایی مرورگرها، افزونه‌ها، محتوای سمت کلاینت و پروکسی‌های وب
• نحوه تهدید سایبری: صفحات مخرب (drive-by)، watering-hole، مال‌ورتایزینگ تبلیغات (malvertising) یا نسخه‌های کلون شده وب‌سایت‌های معتبر که کاربر را به دانلود یا اجرای کد ترغیب می‌کنند.
• شاخص‌های شناسایی: افزایش فراخوان‌های به دامنه‌های ناشناس، درخواست‌های DNS غیرعادی، رفتارهای مرور غیرعادی مانند اجرای اسکریپت‌های ناشناخته در مرورگر، گزارش آنتی‌ویروس از دانلودهای مخرب
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: اجرای سیاست‌های مرور امن (browser hardening)، Web Content Filtering، افزونۀ RASP/Browser Isolation برای صفحات حیاتی، مسدودسازی دامنه‌های شناخته‌شده مخرب در DNS/proxy

نرم‌افزارها و سرورهای آسیب‌پذیر

(Applications & Servers)

• محل در شبکه: لایه سرور و اپلیکیشن (web servers, application servers, DB)
• نحوه حمله سایبری: استفاده از اشکالات نرم‌افزاری (unpatched vulnerabilities)، تزریق کد (مثلاً SQLi) یا سوء پیکربندی سرویس‌ها برای اجرای کد از راه دور
• شاخص‌های شناسایی: درخواست‌های غیرمعمول به مسیرهای غیرمستند، خطاهای برنامه‌ای تکرارشونده، تغییرات ناگهانی در بانک‌های داده، لاگ‌های دسترسی با الگوی غیرعادی
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: مدیریت وصله (patch management)، اجرای WAF و hardening سرورها، اسکن مستمر آسیب‌پذیری، اعمال least-privilege در حساب‌های سرویس

پیشنهاد خواندنی: بهترین آنتی ویروس سازمانی و تحت شبکه در سال ۲۰۲۵

رابط‌های برنامه‌نویسی و یکپارچگی‌های ثالث

(APIs & Third‑party Integrations)

• محل در شبکه: لایه سرویس و API gateway
• نحوه تهدید سایبری: سوءاستفاده از کلیدهای API نشت شده، پارامترهای غیرمطمئن، یا پیکربندی اشتباه سرویس‌های ثالث که دسترسی به داده‌ها را تسهیل می‌کنند.
• شاخص‌های شناسایی: فراخوانی‌های API با توکن‌های نامعمول، نرخ خطا یا تأخیر افزایش‌یافته، درخواست‌های با الگوی مصرف داده غیرطبیعی
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: مدیریت کلیدها (secrets management)، اعتبارسنجی و rate-limiting در API Gateway، اعمال سیاست‌های CORS و احراز هویت قوی برای APIs، پایش لاگ‌های دسترسی API

پیشنهاد خواندنی: نشت داده چیست؟ راه‌های پیشگیری از نشت اطلاعات مهم

زنجیره تأمین نرم‌افزار و مکانیزم‌های به‌روزرسانی

(Software Supply Chain & Update Mechanisms)

• محل در شبکه: محیط توسعه و نقاط توزیع (build servers, artifact repositories, update servers)
• نحوه حمله: تزریق کد مخرب به پکیج‌ها، تغییر در فرآیندهای build یا انتشارِ به‌روزرسانی‌های آلوده که با امضای قانونی منتشر می‌شوند.
• شاخص‌های شناسایی: تغییرات مشکوک در کد یا artifacts، انتشار بی‌زمان یا غیرمعمول بسته‌ها، امضاهای نامعتبر، تماس‌های خروجی از سرورها به دامنه‌های ناشناس پس از به‌روزرسانی
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: امضای کد و verification، تفکیک محیط‌های توسعه/تست/پروداکشن، hardening CI/CD، اسکن زنجیره تأمین و ممیزیِ خودکار وابستگی‌ها، کنترل دسترسی توسعه‌دهندگان

پیشنهاد خواندنی: اشتباهات امن سازی شبکه: چگونه از اشتباهات خطرناک در شبکه جلوگیری کنیم!

زیرساخت‌های ابری و پیکربندی‌های ناصحیح

(Cloud Misconfigurations & IAM)

• محل در شبکه: محیط‌های IaaS/PaaS/SaaS، مدیریت هویت (IAM)، storage buckets
• نحوه حمله: دسترسی عمومی به بکِت‌ها، کلیدهای IAM نادیده گرفته‌شده، رول‌های بیش از حد مجاز یا سرویس‌هایی که به‌درستی محدود نشده‌اند.
• شاخص‌های شناسایی: فهرست‌پذیریِ منابع (public buckets)، دسترسی‌های غیرعادی به منابع ابری، عملیات حذف یا دانلود حجیم در زمان‌های نامتعارف
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: بررسی پیکربندی مداوم (CSPM)، اعمال least-privilege در IAM، رمزنگاریِ داده‌ها و کلیدها، MFA برای کنسول‌های مدیریت، لاگ‌برداری و پایش ابر

دسترسی از راه دور، VPN و سرویس‌های

RDP (Remote Access)

• محل در شبکه: دروازه‌های VPN، سرویس‌های RDP، ابزارهای مدیریت از راه دور
• نحوه حمله: استفاده از اعتبارنامه‌های مسروقه یا تنظیمات پیش‌فرض برای دسترسی غیرمجاز به شبکه داخلی و حرکت جانبی
• شاخص‌های شناسایی: تعداد زیاد تلاش‌های ورود، لاگین‌های موفق از مکان‌های جغرافیایی نامتعارف، استفاده از توکن‌های یک‌بارمصرف خارج از محدوده زمانی
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: الزام MFA، بررسی و محدودسازی نشانی‌های آی‌پی مجاز، اعمال سیاست‌های session timeout، مانیتورینگ لاگین‌های ریموت و محدودکردن RDP به شبکه‌های مدیریت

شبکه داخلی و حرکت جانبی

(Internal Network & Lateral Movement)

• محل در شبکه: شبکه داخلی، VLAN، سرورهای اشتراکی، اشتراک‌گذاری فایل
• نحوه حمله: پس از ورود اولیه، مهاجم از پروتکل‌های داخلی، حساب‌های سرویس یا آسیب‌پذیری‌های محلی برای گسترش به سایر میزبان‌ها استفاده می‌کند.
• شاخص‌های شناسایی: اسکن پورت‌های داخلی، افزایش ترافیک east-west، دسترسی‌های غیرمرتبط به فایل‌سرورها، ظهور ابزارهای داخلی غیرمعمول
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: تفکیک شبکه، میکروسگمنتاسیون، EDR با قابلیت تشخیص رفتار جانبی، خاموش‌سازی حساب‌های مشکوک و رهگیری ترافیک داخلی

پیشنهاد خواندنی: افزایش امنیت شبکه داخلی سازمان | راهنمای جامع: چگونه امنیت شبکه داخلی سازمان را از تهدیدات داخلی حفظ و تقویت کنیم؟

دستگاه‌های IoT و OT

(IoT / Operational Technology)

• محل در شبکه: دستگاه‌های متصل (دوربین‌ها، سنسورها، کنترل‌کننده‌ها) و شبکه‌های OT جداشده یا متصل به IT
• نحوه حمله: بهره‌برداری از پیکربندی‌های پیش‌فرض، عدم به‌روزرسانی یا پروتکل‌های ناامن برای به‌دست‌آوردن دسترسی یا ایجاد بات‌نت
• شاخص‌های شناسایی: دستگاه‌های با firmware قدیمی، ترافیک خارجی غیرمعمول از دستگاه‌های IoT، اختلال در پروتکل‌های زمان‌بندی کنترل صنعتی
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: جداسازی شبکه OT از IT، مدیریت lifecycle دستگاه‌ها، به‌روزرسانی‌های برنامه‌ریزی‌شده و مدیریت دسترسی

رسانه‌های قابل‌حمل و BYOD

(Removable Media & BYOD)

• محل در شبکه: میزبان‌های کاربر نهایی و نقاط اتصال فیزیکی (USB ،external HDD)
• نحوه حمله: انتقال بدافزار از طریق USB یا همگام‌سازی ناایمن دستگاه‌های شخصی با شبکه سازمانی
• شاخص‌های شناسایی: اتصال دستگاه‌های ناشناس، اجرای ناگهانی AUTORUN، ظهور فرایندهای غیرمعمول روی ماشین‌های کاربری
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: سیاست‌های قطع دسترسی فیزیکی، غیرفعال‌سازی AUTORUN، استفاده از DLP برای نظارت انتقال فایل و مدیریت دستگاه‌های شخصی

دنبال کردن آیکو در لینکدین
با دنبال کردن صفحه رسمی شرکت آیکو در لینکدین، از تازه‌ترین تحلیل‌ها، مقالات تخصصی و به‌روزرسانی‌های حوزه امنیت و مدیریت شبکه مطلع شوید.
👇 مشاهده صفحه رسمی آیکو در لینکدین

DNS و سوءاستفاده از گواهی‌ها

(DNS & Certificate Abuse)

• محل در شبکه: سرویس‌دهنده‌های DNS، سیستم‌های صدور گواهی (PKI)
• نحوه حمله: مسموم‌سازی DNS، Hijack رکوردها یا سوءاستفاده از گواهی‌های TLS جعلی برای جعل سایت و فریب کاربران
• شاخص‌های شناسایی: تغییر نام دامنه یا رکورد DNS، انتشار گواهی‌های جدید از CAهای غیرمعمول، فراخوانی‌های DNS به دامنه‌های ناشناس
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: DNSSEC، مانیتورینگ تغییرات DNS، بررسی و ردیابی صدور گواهی، اعمال کنترل بر ثبت و تجدید دامنه‌ها

زنجیره توسعه و ابزارهای CI/CD

(DevOps/CI‑CD)

• محل در شبکه: سرورهای build، مخازن کد (repos)، ابزارهای اتوماسیون
• نحوه حمله: دسترسی به pipelineها برای درج کد مخرب در build یا دسترسی به secrets در مراحل build/deploy
• شاخص‌های شناسایی: انواع commit مشکوک، تغییرات غیرمعمول در اسکریپت‌های build، تماس‌های خروجی غیرعادی از agents
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: مدیریت secrets، کنترل دسترسی مبتنی بر نقش (RBAC) در CI/CD، اسکن وابستگی‌ها و اعتبارسنجی بسته‌ها قبل از انتشار

پیشنهاد خواندنی: راهنمای جامع نحوه استفاده از Nessus برای اسکن آسیب‌پذیری در سازمان‌ها

پشتیبان‌ها، آرشیوها و سیستم‌های ذخیره‌سازی

(Backups & Archives)

• محل در شبکه: محل ذخیره پشتیبان (on‑site/off‑site, cloud storage)
• نحوه حمله: هدف‌گیری نسخه‌های پشتیبان برای حذف توان بازیابی (در حملات ویرانگر) یا استخراج داده‌های حساس
• شاخص‌های شناسایی: فعالیت‌های حذف یا دانلود بزرگ در مخازن پشتیبان، دسترسی‌های خارج از برنامه زمانی
• کنترل‌ها و پاسخ فوری: نگهداری نسخه‌های آفلاین و غیر قابل نوشتن، بررسی لاگ‌های دسترسی پشتیبان، رمزنگاری و تفکیک مکان‌های بک‌آپ

مجریان حملات سایبری چه کسانی هستند؟

تهدیدات سایبری می‌توانند از منابع مختلفی نشأت بگیرند، از جمله:

• کشورهای متخاصم و سازمان‌های تروریستی که اهداف سیاسی یا اقتصادی دارند.
• گروه‌های جنایی سازمان‌یافته و هکرهای مستقل که با انگیزه مالی یا شخصی عمل می‌کنند.
• کارمندان و پیمانکاران داخلی که با سوءاستفاده از دسترسی‌های قانونی، اطلاعات حساس را هدف قرار می‌دهند.

مراحل شناسایی حملات سایبری

در فرایند شناسایی حملات سایبری، سازمان‌ها ابتدا با جمع‌آوری اطلاعات و شناسایی علائم غیرمعمول در سیستم‌ها و شبکه‌ها آغاز می‌کنند. شناسایی حملات سایبری مستلزم تحلیل رفتارهای مشکوک، بررسی ارتباطات داخلی و خارجی، و استفاده از ابزارهای تخصصی بررسی امنیت شبکه برای کشف الگوهای حمله است. پس از این مرحله، نوع حمله تعیین می‌شود تا متخصصان امنیت اطلاعات بتوانند استراتژی مناسب برای مهار و مقابله را تدوین کنند.

ردیابی نقطه ورود اولیه یا منبع حمله سایبری که اغلب به‌عنوان «بیمار صفر (Patient Zero)» شناخته می‌شود، گام بعدی است و شامل بررسی مسیر داده‌ها، ایمیل‌ها، سرورهای آلوده و پروتکل‌های شبکه است. در نهایت، تحلیل محمولهٔ مخرب و اجرای اقدامات قرنطینه و اصلاحی برای مهار حمله و بازگرداندن امنیت سیستم‌ها، مراحل نهایی این فرایند را تشکیل می‌دهند.

پیشنهاد خواندنی: اقدامات بعد از حمله سایبری؛ ۱۰ گام حیاتی برای مدیریت بحران امنیتی

پس از آنکه منبع حمله سایبری شناسایی شد، تیم امنیتی باید برای شناسایی حملات سایبری بلافاصله سیستم‌های آلوده را قرنطینه کند تا از انتشار بیشتر تهدید در شبکه جلوگیری شود. در این مرحله، تحلیل دقیق محمولهٔ مخرب (Malicious Payload) برای شناسایی ماهیت و عملکرد بدافزار یا کد مخرب ضروری است؛ چرا که این اطلاعات مسیر طراحی پاسخ و اقدامات اصلاحی را مشخص می‌کند. سپس سازمان باید با اجرای پچ‌های امنیتی، بازیابی داده‌ها و تقویت پیکربندی‌های شبکه، آسیب‌های واردشده را ترمیم کند. اجرای درست این مرحله نه‌تنها باعث مهار حمله جاری می‌شود، بلکه احتمال تکرار تهدیدات مشابه را در آینده به حداقل می‌رساند.

ابزارها و راهکارهای پیشگیری و مقابله با حملات سایبری

• امنیت شبکه و فایروال‌ها: شناسایی ترافیک مشکوک و جلوگیری از حملات DoS/DDoS
• امنیت اپلیکیشن و داده‌ها: استفاده از WAF ،RASP و بررسی آسیب‌پذیری برنامه‌ها
• رمزنگاری و دسترسی چندمرحله‌ای (MFA): محافظت از اطلاعات حساس و جلوگیری از دسترسی غیرمجاز
• مانیتورینگ و تحلیل رفتار کاربران: شناسایی فعالیت‌های غیرمعمول و تهدیدات داخلی
• آموزش کاربران و آگاهی از مهندسی اجتماعی: کاهش احتمال موفقیت حملات فیشینگ و مهندسی اجتماعی
• هوش تهدید و تحلیل داده‌ها (Threat Intelligence): جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات تهدید برای پیش‌بینی و جلوگیری از حملات آینده

برای شناسایی و مقابله با تهدیدات سایبری، متخصصان IT می‌توانند از ترکیبی از ابزارها و استراتژی‌های بالا استفاده کنند.

اهمیت شناسایی منبع حمله سایبری

شناسایی منبع حمله سایبری به متخصصان امنیت سایبری اجازه می‌دهد تا:

• آسیب را به حداقل برسانند و انتشار حمله را متوقف کنند.
• استراتژی‌های پیشگیرانه بهتری برای آینده طراحی کنند.
• اطلاعات ارزشمند درباره نحوه عملکرد مهاجمان به دست آورند.

شناسایی منبع حمله، علاوه بر مقابله با حمله فعلی، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا زیرساخت‌ها و فرایندهای امنیتی خود را بهبود دهند و از تکرار تهدیدات مشابه جلوگیری کنند.

تیم فنی آیکو این فرایند را با علم، تجربه و فناوری‌های نوین، ترکیب می‌کنند تا نه‌تنها به دفاع در برابر تهدیدات کنونی بپردازند، بلکه آینده‌ای امن‌تر برای زیرساخت‌های دیجیتال سازمان مشتری رقم بزنند. در نهایت، شناسایی تهدیدات سایبری به معنای پیش‌بینی حرکت مهاجم، بستن مسیرهای ورود و حفظ اعتماد کاربران و مشتریان است؛ و این همان نقطه‌ای است که امنیت سایبری از یک وظیفه صرف، به یک مزیت رقابتی راهبردی تبدیل می‌شود.

چه تفاوتی میان شناسایی تهدیدات سایبری در شبکه‌های سنتی و محیط‌های ابری وجود دارد؟

در شبکه‌های سنتی، تمرکز بر روی مرزهای فیزیکی شبکه و سیستم‌های داخلی است؛ اما در محیط‌های ابری، تهدیدات بیشتر از طریق APIها، پیکربندی‌های نادرست و دسترسی‌های غیرمجاز رخ می‌دهند؛ بنابراین شناسایی تهدیدات سایبری در فضای ابری نیازمند ابزارهای بومی‌سازی شده و مبتنی بر Cloud Security است.

چه تفاوتی میان شناسایی حملات سایبری بلادرنگ و پس از وقوع وجود دارد؟

شناسایی بلادرنگ حملات سایبری (Real-time Detection) امکان مهار سریع و کاهش خسارت را فراهم می‌کند، اما به منابع محاسباتی قوی‌تر و سیستم‌های مانیتورینگ پیشرفته نیاز دارد. در مقابل، شناسایی پس از وقوع (Post-incident Detection) بیشتر برای تحلیل جرم‌شناسی سایبری و تقویت دفاع‌های آینده به کار می‌رود. هر دو رویکرد مکمل یکدیگر هستند.

سازمان‌ها چگونه می‌توانند حملات سایبری را پیش از ایجاد خسارت شناسایی کنند؟

استفاده از ابزارهای پیشرفته مانند سیستم‌های تشخیص نفوذ (IDS)، سیستم‌های پیشگیری از نفوذ (IPS)، مدیریت رویداد و اطلاعات امنیتی (SIEM)، شناسایی و پاسخ در نقطه پایانی (EDR)، هوش تهدیدات، و آموزش امنیت سایبری کارکنان می‌تواند به شناسایی زودهنگام حملات سایبری کمک کند.